დისერტაციის მაცნე

 

 


ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტი

 

ხელნაწერის უფლებით

 

 

მაია ცერცვაძე

 

 

XIX საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოს საზოგადოებრივი გარემო

ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის მიხედვით

 (ახალი ასპექტები, კვლევა, ანალიზი)

 

ისტორიის დოქტორის (Ph.D.) აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად

წარმოდგენილი დისერტაციის

m ა ც ნ ე

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

თბილისი

2018

 

სადისერტაციო ნაშრომი შესრულებულია ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის საქართველოს  ისტორიის  ინსტიტუტში

 

 

სამეცნიერო ხელმძღვანელები:             დიმიტრი შველიძე

                                 ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი,

                ასოცირებული პროფესორი.

 

                                                            ლადო მინაშვილი

                                                                         ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი             

                                                           ასოცირებული პროფესორი.

 

ოფიციალური ოპონენტები:             ნიკო ჯავახიშვილი

                                                                          ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი,

                                                              ასოცირებული პროფესორი


                                                                 ლევან ბრეგაძე

                                                                ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი,         

                                                                შოთა რუსთაველის სახელობის ქართული

                                                                ლიტერატურის ინსტიტუტის  უფროსი

                                                                მეცნიერ თანამშრომელი                      

                                    

დისერტაციის დაცვა შედგება  -2018---წლის  26 ივლისს    ----16--- საათზე
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სადისერტაციო კომისიის სხდომაზე.

 

 

მისამართი: 0179, თბილისი, ი. ჭავჭავაძის გამზ. # 1. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის -I- კორპუსი, აუდიტორია -206-

 

 

დისერტაციის გაცნობა შესაძლებელია ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკაში.

 

 

 

 

სადისერტაციო საბჭოს სწავლული მდივნის მ. შ.

 

 

 

ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი,

ასოცირებული პროფესორი                                   ქეთევან ხუციშვილი


ნაშრომის ზოგადი დახასიათება

 

პრობლემის აქტუალობა. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ცხოვრება და შემოქმედება მრავალი კუთხით არის შესწავლილი. ბევრი რამ გაკეთდა და კეთდება მისი ადგილის განსაზღვრისათვის ქართულ მწერლობასა და მსოფლიო ლიტერატურულ პროცესში (ი. მეუნარგია, კ. აბაშიძე, გ. ქიქოძე,  ს. გორგაძე, პ. ინგოროყვა, გ. ლეონიძე, ა. გაწერელია, გრ. კიკნაძე,  გ. ასათიანი, რ. სირაძე, თ. დოიაშვილი, ი. ევგენიძე,  ი. რატიანი...).

ნიკოლოზ ბარათაშვილის  ლიტერატურულ მემკვიდრეობაში  მის პოეტურ  ნიმუშებთან ერთად მოიაზრება პოეტის პირადი  წერილებიც - ქართული ეპისტოლური მემკვიდრეობის „ოქროს ფონდის“ კუთვნილება. ჩვენამდე მოღწეული მისი თვრამეტი პირადი წერილის მნიშვნელობა განუზომლად დიდია და ისინი მრავალმხრივ არის საყურადღებო.

წერილები ერთი წყაროთაგანია თავად პოეტის ცხოვრებისა და შემოქმედების, მისი პოლიტიკური მრწამსის, მსოფლმხედველობის, მსოფლაღქმისა და მსოფლგანცდის  შესასწავლად. ამ კერძო წერილებმა დიდი დახმარება გაუწია მის ბიოგრაფოსებს, მკვლევარებს, რედაქტორ-გამომცემლებს.

ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი ბარათები ამავდროულად მისი ეპოქის სანდო დოკუმენტებია, საუკეთესო და ღირებული მასალა XIX საუკუნის პირველი ნახევრის  საქართველოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური, კულტურული ყოფისა და პოეტის გარემოცვისა და საახლობლო წრის  შესასწავლად და დასახასიათებლად. ბარათებში ადრესანტის მიერ გადმოცემულია და კომენტირებულია  თანადროული ისტორიული ფაქტები და მოვლენები.

ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაზე და წერილების კომენტარებზე თავის დროზე იმუშავეს და თვალსაჩინო კვალი დატოვეს ბარათაშვილოლოგიაში ცნობილმა ქართველმა მეცნიერებმა  და ლიტერატორებმა:
პ. უმიკაშვილმა, დ. კარიჭაშვილმა, ს. ფირცხალავამ, გ. ლეონიძემ, პ. ინგოროყვამ, ი. ლოლაშვილმა, აკ. გაწერელიამ, ქ. გიგაშვილმა...

ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპოქა და მისი კულტურულ-საზოგადოებრივი გარემო გამოკვლეულ-გაანალიზებულია ქართველ ისტორიკოსთა და საზოგადოებრივი აზრის მკვლევართა მ. ბერძნიშვილის, გ. გოზალიშვილის, აკ. სურგულაძის, აკ. გელაშვილის, დ. შველიძის, თ. ჯოლოგუას, დ. ჭუმბურიძის, ლ. ნანიტაშვილის, რ. ჩხეიძის და სხვათა შრომებში.

მიუხედავად ზემოთჩამოთვლილ მეცნიერ-მკვლევართა დიდი ღვაწლისა, ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლარული მემკვიდრეობის შესწავლაში მაინც არის დარჩენილი თეთრი ლაქები, დასადგენ-დასაზუსტებელია ბევრი საკითხი (წერილთა დათარიღება, პირთა იდენტიფიკაცია, მათი მიმართება პოეტთან და საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ მოვლენებთან,  კულტურულ ყოფასთან...).

აღნიშნული საკითხების გამოკვლევა ერთობ აქტუალურია. ერთი მხრივ ის იძლევა საშუალებას უფრო სრულყოფილად იქნას შესწავლილი  პოეტის  ცხოვრება და სულიერი ბიოგრაფია, მისი პოეტური შემოქმედებისათვის მნიშვნელოვანი და საკვანძო საკითხები, რაც დიდად მნიშვნელოვანია ქართული ლიტერატურათმცოდნეობისათვის, ხოლო მეორე მხრივ  სრულყოფს ჩვენს ცოდნას  იმ ეპოქის შესახებ, რომელშიც მოუხდა ყოფნა პოეტს. ესაა საქართველოსათვის  მეტად საინტერესო და რთული პერიოდი   -  XIX საუკუნის პირველი ნახევარი.

სადისერტაციო ნაშრომის კვლევის საგანი, მიზნები და ამოცანები – კვლევის ობიექტია  XIX საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოს საზოგადოებრივი გარემო ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის მიხედვით. ჩვენს ამოცანას შეადგენს   დავადგინოთ, დავაზუსტოთ და/ან განსხვავებულად წარმოვაჩინოთ წერილებში ამა თუ იმ ანთროპონიმით მოხსენიებულ ისტორიულ პირთა ვინაობა, ცნობები მათი დაბადება-გარდაცვალების, ქორწინების, ოჯახის წევრების, ნათესავ-მეგობრების და ნეკროპოლის შესახებ, მათი ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ამსახველი ფაქტები, მათი პორტრეტები გავამდიდროთ სახასიათო შტრიხებით. ვრცელი კვლევები ეთმობა იმ პირთ და ფაქტებს, რომლებიც შედარებით ნაკლებადაა ცნობილი, ხოლო უფრო ცნობილთათვის დამოწმებულია სათანადო ლიტერატურა და მოხმობილია ამონარიდები. ჩვენი მიზანია აგრეთვე წერილებში ნახსენები  ფაქტების კომენტირება საქართველოსა და კავკასიისათვის ისეთი მნიშვნელოვანი ისტორიული მოვლენების კონტექსტში, როგორებიცაა 1832 წლის შეთქმულება, რუსეთის იმპერიის ომი კავკასიელ მთიელთა წინააღმდეგ, ქართული მილიციის შექმნა და მათი ბრძოლები, 1841 წლის გურიის აჯანყება,  სენატორ განის  რეფორმა და მისი რევიზია იმპერიის სამთავრობო კომისიის მიერ და სხვ. წარმოდგენილი სადისერტაციო ნაშრომი ჩაფიქრებულია აგრეთვე, როგორც  ეპოქის ერთგვარი რეკონსტრუქციის, მისი გაცოცხლებისა და ისტორიული პანორამის ჩვენების ცდა. დასახული მიზანი,  მისი სირთულისა  და კომპლექსურობის გამო შეუძლებელია სრულად იქნას მიღწეული ერთ სადისერტაციო ნაშრომში და ჩამოთვლილი საკითხების კვლევა კვლავაც მოითხოვს გაგრძელებას. წარმოდგენილი გამოკვლევა, ვფიქრობთ, ხელს შეუწყობს და ახალ საფეხურზე აიყვანს შემდგომ კვლევებს ამ მიმართულებით.

კვლევის მეთოდოლოგია  - კვლევა შესრულებულია კომპლექსური  მეთოდოლოგიური მიდგომის საფუძველზე  - გამოყენებულია ისტორიულ-შედარებითი, ანალიზის და ბიოგრაფიზმის მეთოდები.

ნაშრომის მეცნიერული სიახლე - ნაშრომის მეცნიერული სიახლე ისაა, რომ იგი წარმოადგენს ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობისა და მის საფუძველზე  XIX საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოს საზოგადოებრივი გარემოს შედარებით სრულად შესწავლის მცდელობას, ახალ ასპეტებს, მათ კვლევასა და ანალიზს. მასში ახლებურადაა წარმოდგენილი პოეტის  გენეალოგია, პირად წერილებში ნახსენებ  ზოგიერთ ისტორიულ პირთა იდენტიფიკაციის საკითხი,  მოხსენიებულ პირთა ბიოგრაფიები  და მოღვაწეობა გამდიდრებულია ახალი საყურადღებო ცნობებით, დადგენილი და გამოკვეთილია პოეტთან და ისტორიულ მოვლენებთან  მათი მიმართების ასპექტები. განხილულია ასევე წერილთა დათარიღების საკითხები  - დაზუსტებულია რამდენიმე ბარათის  და ერთი ლექსის დაწერის თარიღი.  ნ. ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობა შესწავლილია ისტორიულ კონტექსტში  -  ეპოქის ცნობილი მოვლენების (1832 წლის შეთქმულება, რუსეთ-კავკასიის ომი, 1841 წლის გურიის აჯანყება...) სხვადასხვა ასპექტის გათვალისწინებით. სადისერტაციო ნაშრომში გამოთქმულია მრავალი  განსხვავებული მოსაზრება და ყურადღება გამახვილებულია ისეთ საკითხებზე, რაც აქამდე არ გამხდარა საგანგებო კვლევის საგანი და რაც ძალზე მნიშვნელოვანია როგორც ისტორიული მეცნიერებისათვის, ასევე ლიტერატურათმცოდნეობისათვის.

სადისერტაციო ნაშრომის სტრუქტურა – სადისერტაციო ნაშრომი მოიცავს  209 გვერდს. იგი შედგება შესავლის, ხუთი თავის, დასკვნისა და დანართისაგან. ნაშრომს ერთვის გამოყენებული ლიტერატურის სია.

 

შესავალი

 

სადისერტაციო ნაშრომის შესავალში მოცემულია მისი ზოგადი დახასიათება, განსაზღვრულია კვლევის საგანი, მიზნები და ამოცანები, განმარტებულია კვლევის მეთოდოლოგია, მოყვანილია ნაშრომის სტრუქტურა და ცალკეულ თავებში  განხილული საკითხები და თემატიკა.

შესავალი ეთმობა საკვლევი საკითხების წინა ისტორიას.  აღნიშნულია  წინამორბედ  მეცნიერ-მკვლევართა დამსახურება სადისერტაციო ნაშრომში წარმოდგენილი თემატიკის  მეცნიერულ შესწავლაში  და მათი კვლევების მნიშვნელობა. მხედველობაში გვაქვს როგორც  ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის,  ასევე პოეტის თანადროული საზოგადოებრივი გარემოს მკვლევართა ნაშრომები. მოცემულია XIX საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოს პოლიტიკური მდგომარეობისა და  ქვეყნის  კულტურულ-საზოგადოებრივი ყოფის ზოგადი სურათი. ყურადღება გამახვილებულია აგრეთვე იმ საკითხებზე, რომლებიც ღიად არის დარჩენილი და  რომელთა შემდგომი შესწავლა აუცილებელია დასახული მიზნის სრულად მისაღწევად და რომლის შევსების ერთ-ერთ ცდასაც წარმოადგენს სადისერტაციო ნაშრომი.

 

თავი I

ბარათაშვილ-ორბელიანები და

 ნიკოლოზ ბარათაშვილის  ახლო სანათესაო

 

სადისერტაციო ნაშრომის პირველი თავი ეძღვნება ბარათაშვილთა   და ორბელიანთა სათავადოებისა და გვარების წარმომავლობის საკითხებს, პოეტის  შორეული და უშუალო წინაპრების, ნ. ბარათაშვილის გენეალოგიისა და ოჯახური წრის შესწავლას.

პირველი ქვეთავი  - „ბარათაშვილთა და ორბელიანთა სათავადოებისა და გვარების წარმომავლობა“  - ეძღვნება იმ სათავადოებისა და გვარების წარმოშობისა  და ქვეყნის ისტორიაში მათი ღვაწლის წარმოჩენის საკითხებს, რომელთა წარმომადგენელიცაა ნ. ბარათაშვილი. როგორც ცნობილია, წარმომავლობით პოეტი ქართველ უმაღლეს არისტოკრატიას ეკუთვნის - ბარათაშვილთა უძლიერესი სათავადოს შთამომავალია, დედის მხრივ კი - ორბელიანი, ასევე მეტად სახელგანთქმული გვარის შვილი.

ბარათაშვილთა და ორბელიანთა გვარებს  შორის არსებობს გარკვეული ურთიერთმიმართება. ქვეთავში  განხილულია აღნიშნული ურთიერთმიმართების საკითხიც.  კვლევა ემყარება ამ საკითხებისადმი მიძღვნილ  როგორც ადრეულ, ასევე შედარებით ახალ  ნაშრომებს.

მეორე  ქვეთავში  - „ნიკოლოზ ბარათაშვილის გენეალოგია და წინაპრები“ -განხილულია ნ. ბარათაშვილის გენეალოგიის დაზუსტებისა და უშუალო წინაპრების  გარკვევის საკითხები. ნაჩვენებია, რომ პოეტის მამის მელიტონის მიერ წარმოდგენილი ნუსხა არ არის სწორი და იგი შეცვლილია ცნობილი ქართველი გენეალოგის ი. ჩიქოვანის მიერ შედგენილი  ზუსტი გენეალოგიური  ტაბულით, რაც მნიშვნელოვან სიახლეს წარმოადგენს.

მესამე  ქვეთავი  - „ნიკოლოზ ბარათაშვილის ოჯახური წრე“ - ეძღვნება პოეტის ოჯახურ წრეს, მის უახლოეს ნათესავებს: მშობლებს, დებს, ბიძებს, მამიდას და მამიდაშვილებს. დასახელებული პირების ბიოგრაფიები გამდიდრებულია  საყურადღებო ცნობებით. შესწავლილია პოეტის დებისა და მათი შთამომავლების  ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ეპიზოდები. მნიშვნელოვანია პოეტის მამიდაშვილების გიორგი და ქეთევან საგინაშვილების ირგვლივ ჩატარებული კვლევები. მოყვანილია მათი  სწორად იდენტიფიკაციისათვის საჭირო დამატებითი არგუმენტაცია.

 

თავი II

ნიკოლოზ ბარათაშვილის  პირადი წერილების ადრესატები

სადისერტაციო ნაშრომის მეორე თავი ეთმობა  ნიკოლოზ ბარათაშვილის  პირადი წერილების ადრესატებს. პოეტის შემორჩენილ ბარათებს, როგორც ცნობილია, ექვსი ადრესატი ჰყავთ. ესენი არიან გრიგოლ, ზაქარია და მაიკო ორბელიანები, მიხეილ თუმანიშვილი და ალექსანდრე  და ბარბარე საგინაშვილები.   თითო ქვეთავი ეძღვნება თითოეულ ადრესატს, მათი ბიოგრაფიული ცნობების დადგენა-დაზუსტების, ქვეყნის პოლიტიკურ თუ კულტურულ-საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მათი აქტივობისა და როლისა და პოეტისა და მათი  ურთიერთმიმართების საკითხების  შესწავლასა და კვლევას.

აღსანიშნავია ჩვენს მიერ მოძიებული ახალი ცნობები მაიკო ორბელიანის, მისი  საქმროსთან, ლევან მელიქიშვილთან ურთიერთობისა და  მათი კანონგარეშე შვილის ივანე მელიქიშვილის შესახებ. შეკრებილია და შესძლებისდაგვარად სრულადაა წარმოდგენილი ასევე ალექსანდრე და ბარბარე საგინაშვილების ბიოგრაფიული ცნობები. 

  

თავი III

ნიკოლოზ ბარათაშვილის  პირად წერილებში მოხსენიებულ

 პირთა  იდენტიფიკაციის საკითხები

 

სადისერტაციო ნაშრომის მესამე თავი ეხება ნიკოლოზ ბარათაშვილის  პირად წერილებში მოხსენიებულ პირთა  იდენტიფიკაციის საკითხებს.  მიუხედავად წინარე მკვლევართა მნიშვნელოვანი დამსახურებისა, ამ მიმართულებით შეინიშნებოდა თეთრი ლაქები. ჩატარებული კვლევითი სამუშაოს შედეგად  შეძლებისდაგვარად აღმოფხვრილია  მრავალი ხარვეზი. სანიმუშოდ შეიძლება დავასახელოთ  მხოლოდ რამდენიმე მათგანი. თავი ექვსი ქვეთავისაგან შედგება.

დასახელებული თავის პირველ ქვეთავში - „ნ. ბარათაშვილის თანაგიმნაზიელი და სხვა  მეგობრები“ - განხილულია პოეტის წერილებში ნახსენები მისი თანაგიმნაზიელი და სხვა მეგობრების იდენტიფიკაციისა და ბიოგრაფიების შედარებით სრულად შესწავლის საკითხები. ერთ-ერთ მნიშვნელოვან სამეცნიერო სიახლეს წარმოადგენს  შემდეგი:   ანთროპონიმ „იასეში“, რომელიც გვხვდება ორგან,  წერილებში  VI (1842 წლის 2 მაისის წერილი  გრიგოლ ორბელიანისადმი) და VIII  (1842 წლის 31 ოქტომბრის წერილი  მაიკო ორბელიანისადმი),  ნაგულისხმევი პირი არ არის ერთი და იგივე პირი, როგორც ეს აქამდე იყო მიჩნეული -  ნ. ბარათაშვილის წერილების წინარე გამოცემების უკლებლივ ყველა კომენტატორი ამ წერილებში ნახსენებ „იასეებს“ ერთ პირად მიიჩნევდა - იასე ადამის ძე ანდრონიკაშვილად (1814-1892).

საკითხის საგულდაგულო კვლევისა და წყაროების შესწავლის შედეგად ჩვენს მიერ დადგენილია, რომ  წერილებში მოხსენიებულია ორი სხვადასხვა პირი  - VI წერილში ნახსენები „იასე“ არის არა  ნიკოლოზ ბარათაშვილის თანაგიმნაზიელი, სამოქალაქო პირი იასე ადამის ძე ანდრონიკაშვილი, არამედ სამხედრო პირი იასე იოსების ძე ანდრონიკაშვილი (1798-1863). 

მეორე ქვეთავში -„ნ. ბარათაშვილის ნათესავი და მეგობარი ქალები“ - პოეტის სხვა მეგობარი ქალების იდენტიფიცირებისა და ბიოგრაფიების შესწავლის  საკითხებთან ერთად მოყვანილია ვრცელი გამოკვლევა, რომელიც მიეძღვნა  XVI  წერილში (1845 წლის 10 აგვისტოს წერილი მაიკო ორბელიანისადმი) ნახსენები ქალბატონების - „პატარძალ სოფიოსა“ და „მეორე სოფიოს“ იდენტიფიკაციის საკითხებს. წერილების წინარე გამოცემებში ისინი არასწორად იყვნენ იდენტიფიცირებულნი. ჩვენს მიერ საკითხის შესწავლის შედეგად  ვასაბუთებთ შემდეგს:

პირველ მათგანად - „პატარძალ სოფიოდ“ -  მივიჩნევთ სოფიო კონსტანტინეს ასულ ორბელიანს (27.08.1827-07.01.1884), ხოლო მეორედ სავარაუდოდ  - სოფიო იაკობის ასულ ორბელიანს (1829-1861).

 მესამე ქვეთავი -„ნ. ბარათაშვილის ტრფობის ობიექტები და პოეტური მუზები“- პოეტის სასიყვარულო ურთიერთობებს, ტრფობის ობიექტებსა  და პოეტურ მუზებს ეძღვნება. საკითხი ბოლოდროინდელი კვლევებისა და მკვლევართა ნაშრომების  საფუძველზეა წარმოდგენილი. შევისწავლეთ და სადისერტაციო ნაშრომში პირველად მოგვყავს პოეტის ერთ-ერთი გატაცების, XIV (1845 წლის 9 თებერვლის წერილი მაიკო ორბელიანისადმი)  და XV ([1845 წლის 20 თებერვლიდან 20 მარტამდე] წერილი მაიკო ორბელიანისადმი) წერილებში  ნახსენები გონჩა ბეგუმის -  აზერბაიჯანელი პოეტი ქალის გონჩაბეიიმის (აზერბ. Qönçəbəyim), (1827-?) ბიოგრაფიული ცნობები.  საკითხის დასმის წესით მოყვანილია აგრეთვე ნ. ბარათაშვილის პირველი გატაცების - ნინოს  იდენტიფიკაციის საკითხიც.

მეოთხე ქვეთავი  -  „ნ. ბარათაშვილის სიძის ოჯახი“-  ეძღვნება  ნ. ბარათაშვილის ახლობელთა ერთი  წრისა და კერძო წერილების პერსონაჟების,  სახელდობრ, მისი სიძის, პოეტის უფროსი დის ეკატერინეს მეუღლის რევაზ ერისთავის (1812-1881)  ოჯახური წრის (დედა, ბიძა, და-ძმები, რძლები)  შესწავლას, მათი ბიოგრაფიული ცნობების მოძიებას, თავმოყრასა და არსებულის დაზუსტებას. კვლევა იმ თვალსაზრისითაცაა საყურადღებო, რომ ამ ოჯახის ზოგიერთი წევრი და ნათესავი  (ლევან ერისთავი, დავით ჯორჯაძე, ბარძიმ ამილახვარი...) 1832 წლის შეთქმულების მონაწილეა.

მეხუთე  ქვეთავი -  „IX  და XIII  წერილებში მოხსენიებული პირები“- 

ეძღვნება IX (1844 წლის 10 მაისის წერილი ზაქარია ორბელიანისადმი) და   XIII ([1844 წლის 15 აგვისტოს შემდეგ] წერილი ზაქარია ორბელიანისადმი)  წერილებში მოხსენიებულ პირებს. ეს წერილები  პირთა სიმრავლით გამოირჩევიან ნ. ბარათაშვილის წერილებში. დადგენილ-დაზუსტებულია და სადისერტაციო ნაშრომში წარმოდგენილია ბიოგრაფიული ცნობები და ცხოვრება-მოღვაწეობის ამსახველი ფაქტები შემდეგი პირებისა:  ლეონტი იაკობის ძე სავარსამიძე (1778-1838) და მისი მეუღლე  სიდონია  ზაალის ასული გურამიშვილი(?-1863), აპოლონ სტეფანეს ძე სივრიჩი და მისი მეუღლე მარიამი, ანა ქაიხოსროს ასულ ჩოლაყაშვილისა და სეკუნდ-მაიორ ისაი ახვერდოვის ქალიშვილი, ნიკოლოზ პავლეს ძე ბეზაკი (1804-1979)  და მისი მეუღლე, გრიგოლ ორბელიანის ყოფილი დანიშნული სოფიო ყაფლანის ასული ორბელიანი, გრიგოლ (გიორგი) სვიმონის ძე წერეთელი (1804-1861 წლის შემდეგ), ქაიხოსრო ბაგრატის ძე ბაგრატიონ-მუხრანელი (1799-1857), ალექსანდრე ივანეს ძე სუმბათაშვილი (1801-1847), ესტატე მირმანოზის ძე ერისთავი (1810-1882)  და მისი  ქალიშვილი ანა ესტატეს ასული ერისთავი (1844-1920), იაკინთე დიმიტრის ძე ალექსი-მესხიშვილი (1805-1878) და სხვ.

(შენიშვნა: აღსანიშნავია, რომ დისერტაციის სადისერტაციო საბჭოში განსახილველად წარდგენიდან მისი საჯარო დაცვის დღის დანიშვნამდე გავიდა დიდი დრო ჩვენგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო. ამ პერიოდში დისერტანტი აგრძელებდა საკვლევ თემატიკაზე მუშაობას და მან დააფიქსირა ერთი მნიშვნელოვანი სამეცნიერო სიახლე. ის სასურველი იყო ასახულიყო დისერტაციაში, მაგრამ, სამწუხაროდ, მოქმედი დებულების მიხედვით წარდგენის შემდეგ სადისერტაციო ნაშრომში რაიმეს დამატება ან შესწორება არ დაიშვება. მიღებული შედეგი, რომელიც გაფორმდა სამეცნიერო სტატიის სახით - „მაია ცერცვაძე. ვინ არის მელანია? – ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი წერილის ერთი ფიგურანტის იდენტიფიკაციისთვის“ https://mtsertsvadze.blogspot.com/p/blog-page_8.html- უკვე გამოქვეყნდა გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალში, #3-4, 2018. სადისერტაციო ნაშრომის დაცვის შემდგომაღნიშნული სამეცნიერო სიახლე აუცილებლად შევა შესაბამის მონოგრაფიაში).

 მეექვსე ქვეთავი  -  „რუსი და სხვა უცხოელი პირები და მათი ოჯახის წევრები“ -  ეთმობა ნ. ბარათაშვილის პირად წერილებში  ნახსენებ რუს და სხვა უცხოელ პირებს - კავკასიის მთავარმართებლებსა და მათი ოჯახის წევრებს, საიმპერატორო კარის წევრებს, კავკასიაში  იმპერიის სამსახურში მყოფ სამხედრო და სამოქალაქო პირებს. უახლესი მასალების საფუძველზე განხილული და გამოკვლეულია მათ იდენტიფიკაციისა და ბიოგრაფიული ცნობების დაზუსტების, აგრეთვე წერილების ადრესანტისა და მისი თანამედროვე ქართველების მათთან ურთიერთობისა და პოლიტიკურ-საზოგადოებრივ და კულტურულ ცხოვრებაში მათი მონაწილეობის საკითხები. 

 

თავი IV

ნ. ბარათაშვილის  წერილებში მოხსენიებული პირები  
და წერილთა დათარიღება

 

სადისერტაციო ნაშრომის მეოთხე  თავი ეძღვნება  ნ. ბარათაშვილის ორი პირადი წერილის ახლებური დათარიღების საკითხს, რაც მჭიდროდ უკავშირდება  ამ წერილებში ნახსენებ პირთა სწორად იდენტიფიკაციასა და მათი ბიოგრაფიული ცნობების დადგენა-დაზუსტებას.

პირველი ქვეთავი -  „ლუარსაბის ცოლი ანნა“ და ნიკოლოზ ბარათაშვილის XIII წერილის დათარიღების საკითხი“ - ეთმობა ნ. ბარათაშვილის XIII წერილის ([1844 წლის 15 აგვისტოს შემდეგ] წერილი ზაქარია ორბელიანისადმი), ხოლო მეორე ქვეთავი -  „კნიაზ ბარათოვი“ და ნიკოლოზ ბარათაშვილის VII  წერილისა და ლექსის „საფლავი მეფის ირაკლისა“ დათარიღების საკითხი“ – VII წერილისა ([1842] წლის წერილი გრიგოლ ორბელიანისადმი)  და ლექსის „საფლავი მეფის ირაკლისა“ დათარიღების საკითხს.

წარმოდგენილი კვლევის საფუძველზე  დასაბუთებულია, რომ ამ წერილთა აქამდე არსებული სავარაუდო დათარიღება შეიძლება შეიცვალოს და დაზუსტდეს. კერძოდ, პირველ შემთხვევაში დათარიღება  [1844 წლის 15 აგვისტოს შემდეგ]  უნდა შეიცვალოს  1844 წლის 18-დან 20 აგვისტომდე პერიოდით, ხოლო მეორე შემთხვევაში   - [1842 წელი]  - 1842 ივლისის პირველ დეკადით. დაახლოებით ამავე პერიოდით უნდა დათარიღდეს წერილში ჩართული ლექსიც „საფლავი მეფის ირაკლისა“. მნიშვნელოვანია აგრეთვე დასკვნა VII წერილში ნახსენები პირის „კნიაზ ბარათოვის“ იდენტიფიკაციის შესახებ. გამყარებულია არგუმენტაცია მისი მიხეილ (მელქისედეკ)  პეტრეს ძე ბარათაშვილად (1784-1856) მიჩნევისა, ნაცვლად სულხან გერმანოზის ძე ბარათაშვილისა (1821-1866), როგორადაც ის არის წარმოდგენილი პოეტის წერილების ზოგიერთ გამოცემაში.

 

თავი V

ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრება და

ისტორიული კონტექსტი

 

სადისერტაციო ნაშრომის მეხუთე თავი  ეძღვნება ნიკოლოზ ბარათაშვილის  პირად წერილებში მოხსენიებულ პირთა  ცნობილ ისტორიულ მოვლენებსა და ფაქტებში (1832  წლის შეთქმულება, რუსეთ-კავკასიის ომი, 1841 წლის გურიის აჯანყება...) მონაწილეობასა და როლს. შეძლებისდაგვარად სრულად წარმოდგენილია  ამ პირთა ბიოგრაფიები, აღნიშნულ ისტორიულ მოვლენებში მათი მონაწილეობის ეპიზოდები და დეტალები, შესწავლილია პოეტისა და ამ პირთა ურთიერთდამოკიდებულების საკითხები,  პოეტის კომენტარები ამ  ისტორიულ მოვლენებზე.

პირველი ქვეთავი -  „1832 წლის შეთქმულება და შეთქმულნი  ნ. ბარათაშვილის პირად წერილებში“ ეძღვნება    რუსეთის იმპერიის საწინააღმდეგო 1832 წლის შეთქმულებაში პოეტის მონაწილეობასა და მის პირად ბარათებში მოხსენიებულ შეთქმულ პირთ, მათი ბიოგრაფიული ცნობების თავმოყრასა და პოეტისა და  მათი ურთიერთმიმართების საკითხის შესწავლას.

მეორე ქვეთავში - „რუსეთ-კავკასიის ომი და მისი მონაწილენი  ნ. ბარათაშვილის პირად წერილებში“  თავმოყრილი და გაანალიზებულია პოეტის პირად ბარათებში ნახსენები რუსეთ-კავკასიის ომის ეპიზოდები და სხვადასხვა ასპექტები, მონაწილეთა ბიოგრაფიები და მათი და პოეტის ურთიერთდამოკიდებულების საკითხები;

მესამე ქვეთავი - „1841 წლის გურიის აჯანყების გამოძახილი“ ეთმობა 1841 წლის გურიის აჯანყების მონაწილეთ და  მის გამოძახილს  ნ. ბარათაშვილის  ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში;

მეოთხე ქვეთავი - „სხვა ისტორიული მოვლენებისა და ფაქტების  გამოძახილი“ დათმობილი აქვს პოეტის პირად ბარათებში ასახულ სხვა ისტორიულ მოვლენებსა და ფაქტებსა (განის რეფორმა და მისი რევიზია, სპარსეთის ელჩის ვიზიტი თბილისში, პრინც ჰესენელის არშემდგარი  ჩასვლა წითელ ხიდზე).  ამასთან ეს მოვლენები განხილულია სხვა თანადამსწრეთა - უცხოელი მოგზაურებისა თუ სხვა პირების ჩანაწერების პარალელურ ტექსტებთან ერთობლიობაში, რაც ადასტურებს  ამ ფაქტების სისწორეს და ნ. ბარათაშვილის ეპისტოლურ მემკვიდრეობას წარმოგვიდგენს, როგორც  საიმედო და უტყუარ ისტორიულ წყაროს.

ამ თავში წარმოდგენილ კვლევას და წერილების მოხმობილ ამონარიდებს, როგორც საანალიზო მასალას ნ. ბარათაშვილის პოეტურ ნიმუშებსა და სხვა წყაროებთან ერთად გარკვეული მნიშვნელობა ენიჭება პოეტის პოლიტიკური მრწამსისა და ორიენტაციის დასადგენად და დასაზუსტებლადაც, რაზეც დღესაც არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა. 

 

ნაშრომის ძირითადი დასკვნები

 

1.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობა  - ჩვენამდე მოღწეული მისი 18 წერილი მნიშვნელოვანი წყაროთაგანია  XIX საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოს ისტორიისა და  საზოგადოებრივი გარემოს შესასწავლად.  პოეტის თვალით  დანახული, ნაგრძნობ-განცდილი და წერილებში ასახული ისტორიული  ფაქტები და მოვლენები საყურადღებო მასალაა მათი სრულყოფილად შესწავლისათვის;

2.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის საგულდაგულო კვლევა პირად წერილებში ამა თუ იმ ანთროპონიმით (ინიციალებით, მეტსახელებით, დაქარაგმებით...) მოხსენიებულ პირთა იდენტიფიკაციის თვალსაზრისით იძლევა ახალ შედეგებს. კერძოდ, ახლებურადაა იდენტიფიცირებული პირთა ნაწილი.  ამ მხრივ მნიშვნელოვანია აქამდე უცნობი პირების იდენტიფიკაცია, არასწორად იდენტიფიცირებული პირების სწორი იდენტიფიკაცია, სავარაუდოდ მიჩნეული პირების ზუსტი იდენტიფიკაცია,   ერთი და იმავე ანთროპონიმით მოხსენიებული პირების არა ერთ, არამედ სხვადასხვა პირად იდენტიფიკაცია, სავარაუდოდ იდენტიფიცირებული პირების გამყარება დამატებითი  არგუმენტაციით, სავარაუდო იდენტიფიკაცია საკითხის დასმის წესით…;

3.  შეძლებისდაგვარად დადგენილი და დაზუსტებულია ნ. ბარათაშვილის პირად წერილებში მოხსენიებული პირების ბიოგრაფიული ცნობები - ცნობები დაბადება-გარდაცვალების, ქორწინების, ოჯახის წევრების, ნათესავ-მეგობარების შესახებ, ასევე მათი ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ამსახველი ფაქტები, მათი პორტრეტები გამდიდრებულია სახასიათო შტრიხებით, ვრცელი კვლევები ეძღვნებათ იმ პირთ და ფაქტებს, რომლებიც შედარებით ნაკლებადაა ცნობილი საზოგადოებისათვის, ხოლო უფრო ცნობილთათვის დამოწმებულია სათანადო ლიტერატურა და მოხმობილია ამონარიდები;

4.  პირად წერილებში მოხსენიებულ პირთა შესახებ ბიოგრაფიული ცნობების დადგენა-დაზუსტებამ  საშუალება მოგვცა დაგვეზუსტებინა  მკვლევართა მიერ სავარაუდოდ დათარიღებული ორი ბარათისა და ერთი ლექსის დაწერის თარიღი, რაც მეტად მნიშვნელოვანია პოეტის ბიოგრაფიის სრულყოფილად შესწავლის, მისი შემოქმედებითი ისტორიისა და ზოგადად ბარათაშვილოლოგიისთვის;

5.  სადისერტაციო ნაშრომში პირველადაა ჩართული  გენეალოგ იური ჩიქოვანის მიერ ბოლოდროინდელი გენეალოგიური კვლევების საფუძველზე დადგენილი ნიკოლოზ ბარათაშვილის    გენეალოგიური ტაბულა;

6.  როგორც ცნობილია, ნიკოლოზ ბარათაშვილს თავისი უწარჩინებულესი წარმომავლობის გამო ქვეყნის პოლიტიკურ-კულტურულ ელიტაში უხდებოდა ყოფნა და ტრიალი. მას ახლო ურთიერთობა ჰქონდა 1832 წლის შეთქმულების მონაწილეებთან, რუსეთის იმპერიის მიერ კავკასიელ  მთიელთა დასამორჩილებლად  წარმოებულ ომებში მონაწილეებთან, გურიის 1841 წლის იმპერიის საწინააღმდეგო აჯანყებასთან დაკავშირებულ პირებთან... ისინი მის პირად ბარათებში მოხსენიებულ პირთა დიდ ნაწილს შეადგენენ. სადისერტაციო ნაშრომში წარმოდგენილია კვლევა, რომელიც არკვევს ამ  მოვლენებში მონაწილე პირებს, ადგენს და აზუსტებს მათ როლსა და მონაწილეობის ხარისხს, აგრეთვე  პოეტსა და  მათ შორის ურთიერთმიმართების საკითხებს, რაც  მნიშვნელოვანია აღნიშნული მოვლენების ისტორიოგრაფიისათვის; 

7.  სადისერტაციო  ნაშრომს  დანართის სახით ერთვის გენეალოგ იური ჩიქოვანის კვლევებისა და ტაბულების საფუძველზე ჩვენს მიერ სპეციალურად გამოკვლევის მიზნებისათვის შედგენილი გამოკრეფილი ბარათაშვილთა, ორბელიანთა და ქსნის ერისთავთა გენეალოგიური ტაბულები, რომლებზეც მუქი შრიფტით მონიშნულია პირად წერილებში ნახსენები პირები, რაც აადვილებს პოეტთან მათი ნათესაური მიმართების  დადგენას და რაც თვალსაჩინო მასალა და  ერთგვარი გზამკვლევია სადისერტაციო ნაშრომში დასახული მიზნის მისაღწევად;

8.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირად წერილებში მოხსენიებულ პირთა ბიოგრაფიებსა და თანადროული საქართველოს ისტორიულ მოვლენებთან მათ მიმართებაზე დაკვირვება და შესწავლა, ახალი ასპექტების წარმოჩენა, კვლევა და ანალიზი საშუალებას გვაძლევს მეტ-ნაკლებად აღვადგინოთ XIX საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოს პოლიტიკური, საზოგადოებრივი  და კულტურული ყოფის სურათი;

9.  სადისერტაციო ნაშრომი ამდიდრებს ჩვენს ცოდნას XIX საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოს საზოგადოებრივი გარემოს შესახებ. ის შეიძლება ჩაითვალოს ამ საკითხებზე მომუშავე წინარე მკვლევართა შრომის გაგრძელებად და  თავის მხრივ, ქმნის მყარ საფუძველს ამ მიმართულებით კვლევების შემდგომი გაგრძელებისათვის.

 

სადისერტაციო  ნაშრომში განხილულ საკითხებზე  გამოქვეყნებულია შემდეგი სამეცნიერო სტატიები და წიგნი:

 

1.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის შესწავლისათვის  - მურუთიდან გამოგზავნილი წერილები. გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი,  2014, # 3-4, გვ. 37-69;

2.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის შესწავლისათვის  - სამი წერილი მაიკო ორბელიანისადმი. გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი,  2014, #5-6, გვ. 38-69;

3.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის შესწავლისათვის  - სამი წერილი გრიგოლ ორბელიანისადმი. გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი, 2014, #7-8, გვ. 38-69;

4.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის შესწავლისათვის  - 1841  და 1844 წლების წერილები გრიგოლ ორბელიანისადმი. გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი, 2015, #1-2, გვ. 43-73;

5.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის შესწავლისათვის  - ორი წერილი ზაქარია ორბელიანისადმი. გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალი, 2015, #1-2, გვ. 52-75;

6.  ნიკოლოზ ბარათაშვილის მიმართება ტრადიციასთან. IX საერთაშორისო სიმპოზიუმის „ლიტერატურათმცოდნეობის თანამედროვე პრობლემები - ტრადიცია და თანამედროვე მწერლობა” მასალები (ნაწილი I) 2015. გვ. 234-245;

7.  Tsertsvadze Maia. Participants of the Conspiracy of 1832 as presented in the epistolary heritage by N. Baratashvili. Georgian Electronic Journal of Literature ”Litinfo” Vol. 8, 2. 2015 

8.  ნიკოლოზ ბარათაშვილი.  პირადი წერილები.   მოამზადა, შესავალი, კომენტარები, შენიშვნები, საძიებლები და გენეალოგიური ტაბულები დაურთო მაია ცერცვაძემ. გამომცემლობა „არტანუჯი“, თბილისი, 2015.

 

 

 

 

Ivane Javakhishvili Tbilisi State University

Faculty of Humanities

 

                                                          Manuscript copyright protected

 

 

Maia Tsertsvadze

 

The social environment of Georgia in the first part of the 19th century

 as reflected in the epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili

(New aspects, research, analysis)

 

 

 Synopsis

of the dissertation submitted in partial fulfillment for the Degree

 of Doctor of Philosophy (PhD) in History

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tbilisi

 2018

 

This doctoral thesis has been written at the Institute of Georgian History of the Faculty of Humanities, Ivane Javakhishvili Tbilisi State University

 

Academic Supervisors:                                              Dimitri Shvelidze

              Doctor of Historical Sciences

              Associate Professor

                       

                                                                        Lado Minashvili 

                                                                                        Doctor of Philological   Sciences

                                                                          Associate Professor

 

Official reviewers:                                                        Nikoloz Javakhishvili

                                                                                         Doctor of Historical Sciences

                                                                                         Associate Professor

                                                                            Levan Bregadze  

                                                                            Doctor of  Philological Sciences

                                                                          Chief Researcher of Shota Rustaveli Institute

                                                                                                                                                                                                                                                of Georgian Literature

                                                              

                                                       

                     

 26.07.2018

 The defence of the thesis will be held on …26.07.2018…, at …16.00 at the session of the Dissertation Committee of the Faculty of Humanities, Ivane Javakhishvili Tbilisi State University.

 

 

Address: Ivane Javakhishvili Tbilisi State University, Room…206…., Building....I......, Chavchavadze Ave, 0179, Tbilisi.

 

 

A copy of the thesis is available at the research library of Ivane Javakhishvili Tbilisi State University.

 

 

Acting Scientific Secretary of the Dissertation Council,

Doctor of Historical Sciences,

Associate Professor                                                 K. Khutsishvili                                   

 

 

 

 

 

General characteristic of the thesis

 

Significance of the research question. The life and literary heritage of Nikoloz Baratashvili have been studied from a number of directions. A considerable amount of scholarship has been carried out and is still being pursued in order to determine Baratashvili’s place both in Georgian literature and in the world literary process (I. Meunargia, K. Abashidze, G. Kikodze, S. Gorgadze, P. Ingorokva, G. Leonidze, A. Gatserelia, Gr. Kiknadze, G. Asatiani, R. Siradze, T. Doaishvili, I.Evgenidze, I. Ratiani…). The literary heritage of Nikoloz Baratashvili, apart from his poetry, includes his personal letters, which can be considered to be part of the “gold fund” of Georgian epistolary heritage. Therefore, 18 personal letters that have reached us are extremely important regarding their significance in Georgian literary heritage and deserve a scholar’s attention for a number of reasons.  

These letters present one of the sources of exploring the poet’s life and works as well as his worldview, perception and attitude towards life. Consequently, Baratashvili’s personal letters offer priceless assistance to scholars, biographers interested in his works as well as editors and publishers. At the same time, these letters are trustworthy and valuable documents that depict social, political and cultural facts of the first part of 19th century Georgia and explore and describe his circle of friends and relatives. The letters also contain the poet’s comments on historical facts and events of the period. In addition, a number of prominent Georgian scholars and literary critics (P. Umikashvili, D. Karichashvili, S. Pirtskhalava, G. Leonidze, P. Ingorokva, I. Lolashvili, Ak. Gatserelia, K. Gigasvhili…) also worked on his personal letters and comments and thus made a great contribution to   Baratasvhili studies. The epoch and the cultural-social environment the poet lived in was also studied and analysed by Georgian historians and researchers of social thought (M. Berdznishvili, G. Gozalishvili, and Ak. Surguladze, Ak. Gelashvili, D. Shvelidze, T. Jologua, D. Chumburidze, L. Nanitashvili, R. Chkheidze, amongst others).

Despite the contribution of the above-mentioned scholars and researchers, there are still gaps to be filled in our knowledge of the epistolary heritage by Nikoloz Baratashvili. Specifically, a number of such issues as exact dating of the letters, identification of the persons mentioned and their relation to the poet on the one hand and to the social, political and cultural events, on the other hand, are still to be defined and described.

The exploration of the above-mentioned issues is of considerable importance. On the one hand, they present an opportunity to study the poet’s life and spiritual biography and core issues of his poetic heritage. The range of such issues is extremely important for the research of his literary heritage. On the other hand they enhance our knowledge about the epoch the poet lived in.  In addition, the period when the poet lived, the first part of the 19th century, was most interesting and complex for Georgia. 

The subject, goals and objectives of the thesis - The subject of the research is the social environment of the first part of the 19th century based on the epistolary heritage of of Nikoloz Baratashvili. The task I have embarked on is to determine, specify and/or present the identification of historical people referred to by various anthroponyms and collect information about their birth and death dates, marriage, facts about the their families, relatives, friends, burial places, etc. In addition, to enrich their portraits with characteristic details. A large portion of the work will be occupied by relatively less known people and facts whereas those with a better known background are testified by reference to the corresponding literature and abstracts. As well as this, one of the goals of the thesis  is to comment on the facts by regarding them in a wider context of significant historical events, such as the  1832 conspiracy, the war kindled by the Russian Empire against the Caucasian highlanders, creation of the Georgian militia and the battles fought by them, a rebellion in Guria, 1841, the reform by Senator Hahn and its revision by the Empire commission. This thesis is an attempt at reconstructing the epoch, reviving and restoring it to show the historical panorama of the period. However, it is impossible to achieve this task, due to its extreme complexity, in only one thesis. Therefore, the enumerated issues call for further exploration although the presented work will assist and encourage further scholarship in this direction.   

Methodology of the research – this  research is based on complex methodology employing the following methods: historical-comparative, analysis and biographism. 

 Scientific Novelty of the research – this lies in the endeavour to fully explore the social environment of the first part of the 19th century Georgia based on Nikoloz Baratashvili’s epistolary heritage, to  reveal, research  and to analyse its new aspects. The genealogy of the poet and issues of identification of certain historical characters are presented in a new light. In addition, the biographies and working lives of these people are enriched and completed with new, significant information; their attitude towards the poet and historical events are determined. The research thesis also discusses the dates of the letters, specifically the dates of the writing of several letters and one poem. The epistolary heritage of Nikoloz Baratshvili is studied in the historical context based on well-known facts of the epoch (the 1832 Georgian conspiracy, the 1841 rebellion in Guria…) and considers many different aspects. The thesis also includes a number of different opinions and focuses on the issues important for historical studies as well as literary studies, which have not yet been made an object of special research. 

The structure of the thesis – the dissertation consists of 205 pages and contains an Introduction, 5 Chapters, Conclusions and an Appendix as well as the References.


Introduction

 The general characteristics, goals and tasks of the thesis are described in the Introduction. This part of the thesis also includes determination of the methodology of the research, elaboration of the structure and description of the chapters of the thesis.  In addition, the history of the scholarly tradition of research questions is also discussed here. Specifically, the significance of the fundamental works on the main issues of the research (works focussing on the epistolary heritage of Baratashvili as well as those dedicated to the study of the society of the period) and relevant contributions are discussed; the general picture of the political situation and cultural as well as social life of the country in the first part of the 19th century are described. Special attention is paid to the discussion of those issues  which are  crucial for the achievement of the main goals of the thesis and are yet to be solved.

 

Chapter I

The princely  families  of the Baratashvilis  and the Orbelianis  and close relatives of Nikoloz Baratashvili

 

The first chapter of the thesis discusses the issues  of the genesis of the Baratashvili and Orbeliani families and  describes the genealogy and the family circle of the poet.

The first subchapter -”The Genesis of the Baratashvili and the Orbaliani princely families” is dedicated to the origin of the princely families to which Baratashvili belonged. As is known, the poet came from the highest circles of Georgian aristocracy. He was a descendent of the Baratashvili powerful princely line on his father’s side whereas his mother was a member of another, also well-known Orbeliani family.

This subchapter, based on both previous and the latest research on the issue, discusses interrelationships between the Baratashvili and the Orbeliani families.

The second subchapter - “The genealogy and ancestors of Nikoloz Baratashvili” determines the poet’s genealogy and direct ancestors. It is revealed that the genealogical tree presented by the poet’s father, Meliton, lacks precision and it is replaced by a more precise genealogical table suggested by a well-known Georgian genealogist I. Chikovani, which also presents a significant novelty of this research. 

The third subchapter of the thesis - “The family of Nikoloz Baratashvili” is dedicated to the closest relatives belonging to the poet’s family circle: his parents, sisters, uncles, aunt and cousins. The biographies of the people mentioned are enriched by significant information; in addition, the biographies of the poet’s sisters and their descendants are also explored. In this respect, it is particularly interesting to mention the study of the poet’s cousins Giorgi and Ketevan Saginashvilis’s lives. Additional proof and argumentation necessary for their identification is also  presented in this subchapter.    

 

Chapter II

Addressees of the personal letters by Nikoloz Baratashvili

            The second Chapter of the thesis is dedicated to the addressees of the personal letters by Nikoloz Baratashvili. As is known, the letters that have reached us were written to 6 people: Grigol, Zakharia and Maiko Orbeliani, Mikhael Tumanishvili and Alexander and Barbara Saginashvili. Each subchapter of the thesis is dedicated to each of these addressees, their  biographical details are specified, their activities and role in the country’s political, social and cultural life are  determined, the interrelationships between them and Nikoloz Baratashvili are explored and analysed.   

It is worth mentioning that the new details emerging about the relationship of Maiko Orbeliani and her intended husband, Levan Melikishvili and their illegitimate son, Ivane Melikishvili are discussed in this chapter; biographical details from Alexander and Barbara Saginashvili’s lives are also collected and presented as fully as possible.

  

Chapter III

Towards the identification of the people mentioned in the personal letters

 by Nikoloz Baratashvili

 

The third Chapter of the dissertation, which consists of 6 subchapters, refers to the issues connected with the identification of the people mentioned in the letters. Despite the contribution made by prior scholarly work, there were still gaps which have been filled in by  this research. Several of them are discussed below.

The first subchapter  –”Nikolos Baratashvilli’s friends from Gymnasia and other friends’ discusses the issues connected with the identification and specification of certain biographical details of the poet’s friends mentioned in his letters. One of the main scholarly novelties is as follows: the anthroponym Iase is mentioned twice: in the letter VI of May 2, 1842 addressed to Grigol Orbeliani  and  in the letter VIII  of October 31, 1842 addressed to Maiko Orbeliani. Interestingly the person mentioned in the letters by the name Iase was identified as Iase (Adam) Andronikashvili (1814-1892) by all the commentators in prior editions of the letters.

The research conducted by me revealed that the letters refer to two people by the name ”Iase”. Specifically,  ”Iase” mentioned in  the letter VI does not refer to the gymnasium friend of Nikoloz Baratshvili, a civillian Iase (Adam) Andronikashvili, but a military person Iase (Joseph) Andronikashvili (1798-1863).  

The second subchapter  –” Female  relatives and friends of  N. Baratashvili”, together with the identification and exploration of biographies  of the female friends, presents a lengthy study of identification of two women mentioned in the Letter XVI to Maiko Orbeliani (of August 10, 1845) as ”Sopio the bride” and ”The other Sopio”.  In the prior editions of the letters these ladies were not identified correctly . Therefore, their personas were specified in this researh as follows: ”Sopio the bride” must have been Sopio (patronym Konstantine) Orbeliani  (27.08.1827 to 07.01.1884), whereas ”the other Sopio” the poet referred to is arguably identified as Sopio (patronym  Jacob) Orbeliani (1829-1861).  

The third subchapter –”Poetic muses and objects of infatuation of N. Baratashvili” is based on the latest research of the issues and is dedicated to the love affiars of the poet, his infatuations and poetic muses. The new biographic details are given about one of the captors of the poet’s  heart, an Azeri poetess Goncha-Begum (Azeri: Qönçəbəyim),(1827-?)

In addition, as an arguable proposition, the first captor of the poet’s heart, Nino, has also been identified.

The fourth subchapter of the thesis – “ The family of Nikoloz Baratashvili’s brother –in-law” – describes the family circle (mother, uncle, siblings, sisters-in-law) of the poet’s brother-in-law Revaz Eristavi (1812-1881), husband of his elder sister, Ekaterine. As well as this, new biographic details of these people are discovered and collected whereas the already known facts are also specified. This direction of the research is particularly interesting due to the fact that several members of this family and relatives (Levan Eristavi, David Jorjadze and Bardzim Amilakhvari) participated in the 1832 Georgian conspiracy.

The fifth subchapter- “People mentioned in letters  IX and XIII” is dedicated to the people mentioned in two  letters written to Zakharia Orbeliani, namely in the letter IX of May 10, 1844 and in the letter XIII (written after August 15, 1844). These letters are characterised by multiple mentions of people.  Biographical information and  the facts depicting the lives of the following people are presented in the thesis: Leonti (patronym Jacob) Savarsamidze (1778-1838) and his wife Sidonia (Zaal) Guramishvili  (?-1863), Apollon (Stephen) Sivrich and his wife Mariam, daughter of Ana (Kaikhosro) Cholokashvili and Sergeant Major Isai Akhverdov, Nikoloz (Pavle) Besak (1804-1879) and his wife, Sopio (Kaplan) Orbeliani, who was previously engaged to Grigol Orbeliani;  Grigol (Giorgi) (Svimon) Tsereteli (1804-after 1861), Kaikhosro (Bagrat) Bagrationi-Mukhraneli (1799-1857), Alexander (Ivan) Sumbatashvili (1801-1847), Estati (Mirmanoz) Eristavi (1810-1882) and his daughter Anna (Estati) Eristavi (1844-1920),  Iakinte (Dimitri) Alekhsi-Meskhishvili (1805-1878), etc.

The sixth subchapter- “Russians and other foreign people and their family members” is dedicated to the Russian and other foreign nationalities mentioned in personal letters of Baratashviili, namely, to Governors of the Caucasus and their family members, members of the Empire court, military people or civilians who worked for the Empire in the Caucasus. In this subchapter identifications and biographical data of these people are specified, their relations with the author and his contemporary Georgians are explored, and their participation in the political, social and cultural life of the country is discussed.

 

Chapter IV

The people mentioned in and the dating of Baratashvili’s letters

 

The fourth chapter of the work is dedicated to the problem of determining the dates of the two personal letters written by N. Baratashvili which, in their turn, are closely connected with the identification of the people mentioned and determination and specification of their biographical details.

The first subchapter- “Anna, wife of Luarsab and the issue of dating the letter XIII by Baratashvili” –is dedicated to the letter XIII (after August15,1844) written to Zakharia Orbeliani) whereas the second subchapter-“Prince Baratov” and the issue of the dating of the letter VII and the poem “The grave of King Irakli” discusses the exact date of writing of the letter VII (1842) to Grigol Orbeliani and the poem “The grave of King Irakli”.

As revealed by the research presented in this thesis, the proposed range of dates of the letters has been made more exact. In the first case the proposed date [after August 15, 1844] should be replaced by the period of August 18-20, whereas in the second case, the date [1842] should be specified as belonging to the first ten days of July, 1842. The poem “The grave of King Irakli”, inserted into the letter, should also be dated by the same period of time.  The proposition about the identification of “Prince Baratov” mentioned in the letter VII is also significant. My research strengthens the position according to which this person is Mikheil (also known as Melkisedek) (Petre) Baratashvili (1784-1856) and not Sulkhan (Germanoz) Baratashvili  (1821-1866) as referred to in several editions of these personal letters.

 

 

 

Chapter V

Epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili and the historical context

 

The fifth part of the thesis is dedicated to the contribution and role played by the people mentioned in the letters in well-known historical events of the period (the 1832 plot, the 1841 rebellion in Guria, the Russia-Caucasus war…). The biographies of the people, details about their contributions and roles in these events are presented in detail. In addition, the relationships between the poet and the people are studied and Baratashvili’s comments on the historical events are explored.

The first subchapter - “The 1832  plot and its participants mentioned in personal letters by N. Baratashvili” is dedicated to the participation of the poet in the 1832 conspiracy against the Russian Empire. The people mentioned in his letters, their biographies and relations with the poet are also discussed. 

The second subchapter - “The Russia-Caucasus war and its participants mentioned in personal letters by N. Baratashvili” discusses and analyses various aspects of the episodes of the Russia-Caucasus war referred to in the letters, the biographies of the participants and the relationships between them and the poet. 

The third subchapter – “The echo of the 1841 Guria rebellion” explores the lives of the participants of the 1841 Guria rebellion and the echo of this event in the epistolary heritage of the poet.

The fourth subchapter - Echoes of other historical events and facts” is dedicated to other historical events and facts reflected in the personal letters (The reform by Hahn and its revision, the visit of the Persian ambassador to Tbilisi, Prince Von Hessen’s unrealised travel to the Red Bridge).  These events are discussed against the background of the parallel texts on the same topic, such as records by foreign travellers and other people, which confirms the facts and presents the epistolary heritage by Baratashvili as a reliable and trustworthy historical source.

The research conducted in this Chapter, extracts from the letters taken as the data for the analysis along with the poetry by Baratashvili and other relative sources play a certain role regarding the identification of the poet’s political credo and orientation which still invites various interpretations.  


 

Main conclusions of the thesis

 

1.  The epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili, specifically 18 personal letters written by him, presents an important source for exploring the history and social environment in Georgia of the first part of the 19th century. Historical facts and  events described through the poet’s eyes serve as reliable material  for their comprehensive studies.

2.  Thorough research of the epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili aimed at the identification of people mentioned by certain anthroponyms (initials, nicknames, hints…) leads us to new results. Specifically, part of them are identified in a different, innovative way. Correct identification of the people known by incorrect names as well identification of different people known by one and same name is also a considerable novelty of the work. As well as this, certain people’s identifications are strengthened with additional arguments: tentative argumentation regarding the people mentioned in letters is also proposed.    

3.  Biographical data of the people mentioned in Baratashvili’s personal letters, namely, information about their birth and death, marriage and activities as well as their portraits are enriched by characteristic details. Lengthy research is dedicated to people and facts which are relatively less known to society whereas better known facts are referred to specific literature and extracts taken from them.    

4.  Identification and specification of biographical data about the people mentioned in personal letters enabled me to specify the dates of writing of two letters and a poem which is extremely important for studying the biography of the poet, as well as his creative history and generally, for Baratashvili studies.

5.  For the first time Baratashvili’s genealogical tree specially compiled by Iuri Chikovani on the basis of recent genealogical research is used in the thesis;

6.  As is known, due to his distinguished origin, Nikoloz Baratashvili was part of the country’s political and cultural elite. For instance, he was in a close relationship with the participants of the 1832 conspiracy, with the participants of wars unleashed by Russia to take control over Caucasian highlanders, people participating in the 1841 rebellion in Guria against the Empire. These people make up a majority of those mentioned in Baratashvli’s personal letters. Within the frames of the conducted research the people taking part in these events are identified, their role and degree of participation in these events, as well as the relations between the poet and themselves are specified. All of these factors are important for the historiography of the events.

7.  In genealogical trees of the Baratashvili, Orbeliani and Ksnis Eristavi families designed  specially for this  research,  the people mentioned in the letters are marked with a dark font. This makes it easy to establish relationships between them and the poet. These are significant data and therefore they  play a role of a guide in achieving  the main goal of the thesis.

8.  Observation and exploration of the biographical data of the people mentioned in the personal letters by Nikoloz Baratashvili and their attitudes and relationships with the concurrent historical events, foregrounding of new aspects, their research and analysis enable us to reconstruct the picture of Georgia’s political, social and cultural life.

9.  The thesis enriches our knowledge about the social environment of  Georgia in  the first part of the 19th century. It can be considered to be the continuation of the knowledge created by scholars working on the issue in the past and also creates a solid foundation for further research of the problem.

 

The following scholarly articles, abstracts and a book are published about the issues discussed in the thesis:

 

  1. Towards exploring epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili –the letters sent from Muruti. Journal of the Gelati Academy, 2014, N 3-4 pp. 37-69 (In Georgian)

2.  Towards the exploration of the epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili - three letters to Maiko Orbeliani. Journal of the Gelati Academy, 2014, N 5-6 pp. 38-69 (In Georgian).

3.  Towards the exploration of the epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili - three letters to Grigol Orbeliani. Journal of the Gelati Academy, 2014, N 7-8 pp. 38-69 (In Georgian).

4.    Towards the exploration of the epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili - Letters to Grigol Orbeliani written in 1841 and 1844. Journal of the Gelati Academy, 2015, N 1-2 pp. 43-73 (In Georgian).

5.  Towards the exploration of the epistolary heritage of Nikoloz Baratashvili - two letters to Zacharia Orbeliani.  Journal of the Gelati Academy, 2015, N 1-2 pp. 52-75 (In Georgian).

6.  Nikoloz Baratashvili’s attitude towards tradition. Proceedings of the IX International Symposium “Contemporary issues of Literary Studies - Traditional and Contemporary Literature”. (Part I) 2015; pp.234-245; (In Georgian).

7.    Tsertsvadze Maia.  Participants of the Conspiracy of 1832 as presented in the epistolary heritage by N. Baratashvili. Georgian Electronic Journal of Literature. “Litinfo” Vol. 8, 2. 2015    http://litinfo.ge/vol.%208,-iss-%202/tsertsvadze.pdf  ;

8.  Nikoloz Baratashvili. Personal Letters. (Introduction, comments, notes, indeces and genealogical tables by Maia Tsertsvadze. “Artanuji”, Tbilisi, 2015. 

 

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Comments (Atom)